Поэмы
Сягоння, м‚лая, быць хочу я з табою,--
Дык ручьку на плячо мне палажы,
Я стан твой атулю рукою
Ќ поле пойдзем, пойдзем пад крыжы.
Як дзец‚, пазабытыя тым сведам,
Свае налотк‚ будзем аглядаць
I, пад загонам седзячы сагрэтым,
Пачнем аб жн‚ве будучым гадаць.
Багата мы з табою маем гоня,
| пару абсеяць, зжац‚ тольк‚ б ‚х
Ды добры час злажыць у застаронне
Сям'ю снапко паспелых, залатых.
Таг станам песцячысь яе прыгожым,
Ќдзем, ‚дзем з загона на загон,
Дзе перш араць, дзе сеяць перш -- варожым -
3 надзеяй дачакаць нядзельных дзен.
Абняшыся, пад крыжам адным сел‚,
3 бако стая друг‚ ‚ трэц‚ крыж,
3 крыжам‚ мы, йак здан‚, свет глйадзел‚,
Ќ душы нашы знос‚л‚ся звыш.
Мы бласлав‚л‚ неба вобл‚к с‚н‚,
Што нашы думк‚ знос‚ да сябе,
Ќ думках кланял‚ся той час‚не,
Што нас злучала шчасц‚ ‚ жальбе.
Жыцце, зямлю ‚ сонца бласлав‚л‚,
Старыя грушы, вербы на мяжы,
А пракл‚нал‚ тольк‚ скону хв‚л‚
Ќ тыя вечныя па нас крыжы.
7. РАДА|НЌЦА
На радан‚цу мы на мог‚лк‚ пайшл‚,
Свянцонага з сабой астатк‚ зяшы,
Як гэта з давен-дана на нашай зямл‚
Дзяды ‚ прадзеды раб‚л‚ нашы.
Ман‚л‚ся нябожчыка адведаць мы.
На мог‚лк‚ народу шмат сышлося,
Ќ людз‚ снодал‚ся м‚ж крыжо, як цьмы,
Х‚стаючысь, як ветрам гнутае калоссе.
На пл‚тах каменных парос зялены мох,
Бярозы, хвойк‚ плакал‚ над ‚м‚,
А пасярод капл‚ца жудка, як астрог.
На свет глядзела вокнам‚ сляпым‚.
Ля насыпу мы з м‚лай сел‚ старане, -
Пад насыпам тым спала яе матка,--
Ќ прашаптала м‚лая, сх‚л‚шыся ка мне:
"Адз‚н, адз‚н цяпер ты мяне, братка!"
Як боб, буйныя слезаньк‚ з яе вачэй
Пасыпал‚ся на маг‚лку градам,
Здалося мне -- заплакала ‚ неба з ей
Над гэтым здушаным зйамлею садам.
Штось сэрца сц‚снула, з‚рнула дно,
Ќ паплыла сляза след за слязою,
А дума, што жо се ‚х выл‚ йа дано,
Што свет гляджу жо зрэнкаю сухою.
У маг‚лках дрэмле бацька мой ‚ два браты,
Сясцер малых зямелька абымае.
А я жыву на свеце доляй с‚раты,
Мяне зямля за нейк‚ грэх трымае.
Пусц‚шы гэтак сумным думам павады,
Бязмежны жаль паплы душу крын‚цай.
Ќ я таксама, як яна тады, шапта:
"Адна на свеце ты мяне, сястрыца!"
8. ВОРКА
Саха мая зус‚м ужо гатафа,--
Зраб‚ к ей новенькую плаху.
Нарог‚ павывострыва нанова,
Да на пал‚цу тосту бляху.
Вось тольк‚ кон‚ка яе упрэгчы.
Махнуц‚ пугаю нягрозна.
У загоне на рагач крывы налегчы. --
Барозна пойдзе за барознай.
Сняданне з'ел‚ з ею удваечку.
Каб сыта -- трудна пахвал‚цца
Хлеб падзйал‚л‚ разам па кусочку,
Сцюдзенай зап‚л‚ вадз‚цай.
Пайшю з сахой, пусц‚ нарог‚ гон‚.
Нагам‚ тольк‚ кон‚к мой цярэбе,
Ќ сцелецца загончык пры загоне,
Аж сонца цешыцца на небе.
Вам, людз‚, што сваей рукою белай
Зямл‚ не кратаеце сэрца,
Не дагадацца цераз век свой цэлы,
Як сэрца чалавека б'ецца.
Таго, як‚ восень ц‚ вясною
Зямл‚ сахой чапае грудз‚
Або зярно хавае бараною,
Каб вырасла для вас жа, людз‚.
У важны час заворка ц‚ засека
Ќмша абходз‚цца святая,
Душа сяца лунаецца, як дрэка,
Якому вецер л‚ст зрывае.
Арыце, сейце, людз‚, хто што можа,
Старым ц‚ нафым абычаем!
А вашу працу доля упрыгожа
Шчасл‚вым, буйным ураджаем.
9. БЕЛЌЦЬ ПАЛАТНО
Чачоткавы зраб‚ ей пран‚к емк‚,
3 аздобам‚ ‚ ручкай гладкай,
Ќ палатно панес з ей да пагонк‚,
Дзе сажалка была ‚ кладка.
Усю трубу ук‚нул‚ вадз‚цу;
Яна, свой ск‚нушы каптан‚к,
Кашулю падкасашы ‚ спадн‚цу,
|зышла на кладку, зяшы пран‚к.
Ќ пярыць стала мокра палаценца,
Складаючы на кладцы складк‚,
На ножк‚ пырснула ‚ на каленцы
Вадз‚ца, як раса на градк‚.
Распырск‚вал‚ся, як ‚скры, пырск‚,
М‚гцел‚ сюды мнагацвотна.
На гладз‚ воднай рысавал‚ крыск‚
Ќ н‚кл‚ гладз‚ непрыметна.
Бл‚скучыя агн‚стыя праменн‚,
Купаючыся сажалчыным версе,
К маей галубцы медным ум‚ленн‚
Тул‚л‚ся ‚ грэл‚ перс‚.
Таг палаценца м‚лая бял‚ла
Вадз‚цай, пран‚кам на кладцы,
Пасля сабе на плечы узвал‚ла
Ќ слаць нясла на сенажатцы.
Нясла. Вада па ей цурком сцякала.
Ќ на асел‚цы ля плота
Ткан‚ну мыту распускала.
Цйаперка сонца жо работа!
Бял‚ся, наша палатно, бял‚ся,
Як дзень, як месяц бледны, бела,
Як бела малако гл‚нянай м‚се,
Як та салом‚нка паспела!
10. СЯ|БА
Ралля падсохла, мяккай стала вонай,
|жо час узяцца за сявалку,
| зямлю зярнят насыпаць жменяй понай,
Як ад бацько начыся змалку.
Ад той, што ад з‚мы засталась, частк‚,
Штось к‚нушы на час нязбыты,
Адмерал‚ мы з ей са дзве шаснастк‚
У мех, рукой йае пашыты.
Ќ выйша сеяць я. Яна стаяла
Непадалек мяне, на змежку;
У высях сонца золатам з‚яла,
|н‚зу плы вецер сваей сцежкай.
Пасыпал‚ся дробныя зярняты
| раллю, як пацерк‚ янтарны,
На наш загон, сахою узараны,
На мой шнурок -- палетак ярны.
Яна, як н‚цая бярозка тая,
Стаяла, за сябой слядз‚ла,
Ќ йак бы багародз‚ца свйатайа --
Здавалася мне -- бласлав‚ла.
Лажыцеся раллю, зярнятк‚, спатк‚,
Накрыйцеся пасц‚лкай-ск‚бкай,
Пасля збудз‚цесь, выгляньце з краватк‚,
Як вона -- густа, як дзень -- шыбка!
Расц‚це высака, расц‚це буйна,
Як гэта пушча за дарогай!
Мал‚цеся да бела бога чуйна
Ќ чорнага не гнеце бога!
Каб не паспал‚вал‚ вас спйакоты,
Дажджы каб вас не пазмывал‚,
Каб не паб‚л‚ грады ‚ грымоты,
Каб вам залома не ламал‚!
11. ПОЛЌЦЬ АГАРОДНЌНУ
Я выган плотам гарадз‚, яна палола грады:
Благое зелле вырывала, к‚дала у пасц‚лку,
Дзе кал‚ не было,-- дасаджывала там расады,
Там прарывала, дзе зышло загуста праз памылку.
Чырыкал‚ над ею верабейк‚ на чарэсн‚,
Нязгледна час ад часу вецер пралята крылаты.
Ќ адазвалася мая палея сумнай песняй,
Такой, якую нас пяюць вясенн‚м днем дзячаты.
ВЯСНЯНКА
Ой, брала вясна у сонца ключы,
Адчыняла сырую зямельку,
Пускала на свед траву-мураву,
Адзявала у л‚сце бярозы.
Дзе тольк‚ н‚ йшла яна,-- з прыпала
Густа сеяла, сеяла кветк‚,
На край своту гнала рэчк‚ яна,
Птушкам волю ‚ голас давала.
Ой, выйду я, выйду на сенажаць,
Буду в‚ць, зав‚ваць вяночак,
Пяяць з салавейкам буду у тахт,
Сэрцу песняй вясну выкл‚кац‚.
Прыйдз‚ ты ка мне, сагрэй ты мяне,
Абым‚ ты мяне, як друг м‚лы,
Пасей на душы мне долейк‚ мак,
А на сэрцы -- пшан‚чку каханнйа!
Каб доля, як мак цв‚це, зацв‚ла,
Каб каханне расло, як пшан‚чка,
Каб м‚лы мяне мой верна люб‚
Ќ галуб‚ святл‚цы, як шчасце.
Зв‚нела песня ‚ зл‚валась з музыкаю птушак,
Бярозавыя на гасц‚нцы плакал‚ прысады,
Заводз‚ всцер, б'ючысь аб ас‚навы асушак...
Я выган плотам гарадз‚, яна палола грады.
12. ЯБЛЫНЌ ЦВЌТУЦЬ
Яблын‚ цв‚туць, таг хораша цв‚туць,
Як белым высыпаны пухам,
Пчолк‚ на цвйатк‚ па мед сабе лйатуць,
3 вулля вулей нясуцца духам.
Сел‚ з ею мы пад яблыню два‚х
На трацы святачнай нядзеляй:
Сонца разл‚лося променях сва‚х,
Л‚стк‚ на йаблынйах зардзел‚.
Вецер плы л‚сткам‚, песц‚, калыха,
Гал‚нкам‚ трос, як крап‚лам.
Птушак жвавых шчэбет хв‚л‚ не сц‚ха,
Кружыся з белым кветак пылам.
Раем на зямл‚ выглядыва нам сад,
Я ‚м -- Адам, яна ‚м -- Ева;
У ра‚ гэтым вецер бы нам бог ‚ сват,
Вяцьвям‚ шлюб давала дрэва.
Птушк‚ м‚льен струн вйаселле грал‚ нам,
Пасажнай маткай была пчолка,
Сонца несла цех‚ думкам ‚ грудзям,
Пасцелю слала нам вяселка.
Капа нам на вочы яблыневы цвед,
На нас вал‚ся, як снег белы,
Мысл‚ нашы бегл‚ с‚няй дал‚ след
Ќ свет сабой тул‚л‚ цэлы.
М‚лая! О, кольк‚ радасц‚ даеш
Майму ты сэрцу маладому!
Нават ты сама таго не спазнаеш,
Як‚ ты скарб у ма‚м дому!
М‚лая, сагрэй мяне свайм‚ грудзьм‚!
К ма‚м грудзям прыл‚пн‚ шчыра;
Богам‚ хай станем мы пам‚ж людзьм‚,
Нябеснага князям‚ м‚ру!
13. НА СЕНАЖАЦЌ
Выйшл‚ з ей, дзе сенажатная краса
З‚хцела, як вяселк‚ мнагацветны зор,
Вострая яшчэ дзе не забразгала каса,
Дзе квотках луг ‚рдзе, як неба ноч ад зор.
Выйшл‚, як душы дзве злучаны навек
Выходзяць, к‚нушы маг‚льную жарству,
Светы аглядаць, як‚я зводз‚ць чалавек...
Прыйшл‚ мы й дз‚в‚мся такому хараству!
Краскам‚ см‚хаецца ся сенажаць,
Гараць урочн‚к‚, румянк‚ ‚ званк‚,
Жотыя званцы зялены луг жацяць,
На кветку з кветк‚ шыбка скачуць матыльк‚.
Рэчка бурбал‚ць па каменнях м‚ж вольх,
Вадз‚ца бл‚скатна лялее бегацьбе,
Сц‚ха штосьц‚ шэпча, шалясц‚ць трыснег,
А сонца сочыць у вадзе само сябе.
Кведк‚ з ею рвем, вянок сабе пляце --
Карону ясна-цвет з нявысненай красы;
Хораша, да твару йдзе ен с‚раце,
А з-пад вянка плывуць па плечах валасы.
Шчасна так, абняшыся, траве плывем,
Купаюцца у кведках ног‚ да калень,
Шчок‚, грудз‚ нам гараць, гараць агнем,
Ќскрацца вочы, цела прос‚цца пад цень.
Сонца штораз больш у жылах кро агн‚ць,
Кален‚ штораз больш ласкоча нам трава,
Блогасна аб сэрцы сэрца жары сн‚ць,
Жаданнем забыцця п'янее галава.
Ног‚ падкас‚л‚ся ‚ мне, ‚ ей,
Зл‚л‚сйа вусны з вуснам‚ сам‚ сабой,
Полымем прыпал‚ грудз‚ да грудзей,
Змяшал‚ся мы з сонцам, з кветкам‚, з травой.
14. КРАСА СВЕТУ
Вясна, вясна! О, кольк‚ табе шчасця!
О, кольк‚ радасц‚ прынос‚ш ты з сабой!
Умееш ты душы агонь раскласц‚
Ќ грудз‚ распал‚ць агн‚стай барацьбой.
Святлом свет цэлы зал‚ла гарачым,
Раск‚нула з зяленасц‚ жывы шацер,
На с‚м зямл‚ абшары догаспячым
На сва‚х кроснах выткала чароны зор.
О, цешся з гэтага сама, вясна ты!
Ужо славу блаславяць цяпер усе тваю --
Зямля ‚ неба, ‚ вецер крылаты,
Ќ я красе тваей сваю дань аддаю.
Гэй, ажыло зямл‚ старое папял‚шча!
Зайграл‚ рэчк‚, плечы выранава бор,
Спраляе птушак жвавы рой ‚грышча
Ќ падлятае з радасцю чуць не да зор.
Ќ думка высь ляц‚ць на вольных крыллях,
Як бы самому богу мела расказаць
Аб тых нягаданага свята хв‚лях,
Як‚м вясна яе умела счараваць.
Ляц‚, ‚мчыся, думка, вышай, далей,
Як вокам стрэл‚ць можна у блак‚тну даль!
Схап‚ стуль песню з перуновай стал‚
Ќ прыняс‚ мне волю с‚льную, як сталь!
Я песняй м‚лую сваю праслалю
Пам‚ж народам‚ сва‚х, чужых зямель,
Каб не заг‚нула, як кветка, у бяспраю,--
Жыла й тады, йак лйажа вечную пасцель.
А воля мне жалезная патрэбна
За крыды маей м‚лай помстай заплац‚ць,
Што гаравала так яна бясхлебна,
Што ланцугам‚ мус‚ла шмат лет зван‚ць.
1913
* КУРГАН *
Пам‚ж пустак, балот беларускай зямл‚,
На збярэжжы рак‚ шумнацечьнай.
Дрэмле памятка дзен, што нябыт уцякл‚,
Удз‚рванелы курган векавечны.
Дуб галле распусц‚ каранасты над ‚м.
Сухазелле у грудз‚ п‚лося;
Вецер стогне над ‚м уздыханнем глух‚м,--
Аб м‚нушчыне жальбах галосе.
На купалле там птушка садз‚цца, пйае,
У п‚л‚паку вок нема вые;
Сонца днем распускае там косы свае,
Ночкай зоры глядзяць залатыя.
Хмары неба сц‚лал‚ мо тысячу раз,
Перуны б‚л‚ з краю да краю,--
